راستی تصمیم کبری را یادتان هست؟ کلاس دوم دبستان. او اولین فراموشکاری بود که من می‌شناختم و تصمیم بزرگی گرفت. نمی‌دانم هنوز بر سر تصمیمش مانده یا...؟
***
یک نخ پیچیده به انگشت دست، یک علامت ضربدر پشت دست، یک یادداشت چسبیده به در اتاق یا ...
اینها فقط نشانه است، نشانه‌ی فراموشکاری ما یا یادآوری وظایفمان که در خطر از یاد بردن قرار دارند. شما چه‌طور فراموش شده ها را به یاد می‌آورید؟
از دکتر لیلا سلیقه دار، روان‌شناس و کارشناس برنامه‌ریزی درسی دلیل این فراموشی ها را می‌پرسیم و می‌خواهیم بدانیم آیا راه حلی برای این فراموشی‌ها هست؟
او این‌طور پاسخ می‌دهد: فراموشی دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که با توجه به دلیل و ریشه‌ی آن، راه‌حل‌های متفاوتی برایش وجود دارد.
وقتی در زندگی روزمره چیزی را فراموش می‌کنیم، می‌تواند سه دلیل داشته باشد.
اول:
ممکن است آن‌چه فراموش کرده‌ایم جزو اولویت‌های ما نبوده باشد. مثلاً مادر از ما می‌خواهد بطری شیر را در یخچال بگذاریم. این‌جا اولویت ذهنی ما ناخنک زدن به یخچال و کیک است. البته این مثال ساده‌ای است و ما مثال‌های مهم‌تری هم داریم. گاهی چیزی را فراموش می‌کنیم که در الویت‌هایمان نبوده و همین فراموشی سبب خسارتی جدی می‌شود.
راه حل این است که در برابر کارهای مختلف، در اولویت‌بندی‌ها‌یمان تجدید نظر کنیم و دیگر اولویت‌های از پیش تعیین شده در ذهنمان نداشته باشیم.
بهتر است به یک اولویت‌بندی جدید برسیم، گاهی آن چه در ذهن ما اولویت اول است، در اولویت‌بندی جدید به رده‌ی دوم و سوم می‌رسد و یا از اولویتمان خارج می‌شود.
دوم:
بعضی از فراموشی‌ها به علت آن است که به آن‌کاری که انجام می‌دهیم توجه نداریم. مثلاً می‌گوییم: درخواست مادرم برایم اولویت دارد، اما یادم رفت.
وقتی به آن رفتار نگاه می‌کنیم، می‌بینیم زمانی که چیزی از ما خواسته شده، درست به آن توجه نکرده‌ایم. در واقع فقط شنیده‌ایم و گوش نداده‌ایم. مثل خیلی از توصیه‌هایی که معلم ها می‌کنند و ما فراموش می‌کنیم، چون توجه و تمرکز نداشته‌ایم.
توجه مهم‌تر است یا تمرکز؟
توجه و تمرکز فامیل درجه‌ی یک هستند و به هم ربط دارند. گاهی نوجوانی فقط می‌خواهد پاسخ بدهد و موضوع را از سرش بازکند. برای همین سریع می‌گوید:« باشه خودم می‌دونم.»
حرفش هم درست است. خودش هم می‌داند، اما همین حرفش باعث می‌شود توجه نکند و یادش برود.
پاسخ های آماده‌ای که در ذهن داریم، به ما کمک می‌کند که فراموش کنیم!
سوم:
نداشتن نظم و برنامه است، از وسایل گرفته تا فکر آدم. این طور نیست که باید اول فکر یا خانه مرتب باشد تا من منظم باشم. باید ذهنم را مرتب کنم.
اگر فهرست کارهایمان را روی کاغذ نمی‌نویسیم لااقل در ذهنمان بنویسیم. کسی که نظم دارد، میزان فراموشی‌اش کمتر است.
گاهی نیازهایی داریم که به صورت آنی خودشان را بیان می‌کنند، مثل گرسنگی.
اما چیزهایی هم وجود دارد که الان نیاز دارید، اما در این لحظه خودش را نشان نمی‌دهد. مثلاً درسی را نمی‌خوانید یا کاری را انجام نمی‌دهید که نیاز است و شما فراموش کرده‌اید و هفته‌ی بعد در زمان خودش، عاقبت این فراموشی گریبانتان را می‌گیرد.
اما اگر این کارها با نظم در برنامه‌ای نوشته شود، فراموش نخواهد شد.
- این فراموشی‌های کوچک ممکن است تبدیل به عادت شوند؟
ما انسان هستیم و پیچیده و به راحتی می‌توانیم به خیلی چیزها عادت کنیم. بهتر است به پسندیده‌ها عادت کنیم.
- فصل امتحانات نزدیک است. درباره‌ی فراموشی‌های درسی بگویید؟
در امتحان به دو مهارت قبلی نیاز داریم اول یاد گرفته باشیم و بعد به یاد بیاوریم.
بچه ها معمولاً در بخش یادگیری مشکل کمتری دارند، اما بخش عمده‌ای از مشکلات، مربوط به یادآوری است.
برای حل این مشکل هم باید به ریشه‌ی آن توجه کنند. یکی از مباحث مهم نوع یادگیری است؛ نوع تکرار یا مرور.
وقتی دانش آموزی درسی را یاد گرفت، اگر چندباره از روی مطالب بخواند و مرور کند، دو تا آسیب به خود می‌زند؛ اول حافظه‌ی خود را تضعیف می‌کند و بعد اعتماد به نفس را از خود سلب می‌کند که تو یاد نگرفته‌ای.
شیوه‌ی درست این است که بعد از این‌که درس را یاد گرفت، خودش را در برابر سؤال قرار بدهد و سعی کند به یاد بیاورد. در این صورت دانش‌آموز به خودش این اطمینان را می‌دهد که می‌تواند به یاد بیاورد و مهارت یادآوری‌اش قوی می‌شود.
اما بچه‌ها معمولاً برای این کار وقت نمی‌گذارند در حالی که این‌کار برای از بین بردن فراموشی است. اگر فکر کنی تا 50 درصد مطالب را به یاد بیاوری، یک قدم جلوتر از کسی هستی که این کار را نمی‌کند.
مثالی هست برای بچه‌های خیلی درس‌خوان، درباره‌ی این‌که تکرار و مرورشان غلط است. می‌گویند همه چیز را یادمان است، اولش یادمان نمی‌آید اگر اولش را بگویی، بقیه‌اش را به یاد می‌آوریم. اما چون یادآوری‌اش خوب نبوده و در تکرار ومرور فقط تکرار کرده، یادش نمی‌آید.
نکته‌ی دیگر این‌که در زمان یادآوری باید همان نظمی را که در زمان یادگیری داشته‌ایم، رعایت کنیم و یادآوری باید منظم باشد، نه این‌که هرچه را فراموش کردیم، مرور کنیم و به یاد بیاوریم.
- نشانه‌ها چه‌طور در یادآوری مؤثرند؟
علم روان‌شناسی یادگیری می‌گوید که یکی از انواع یادآوری نشانه‌ها و علائم هستند و می‌توانند به ما کمک کنند.
دور چیزی را خط کشیدن و های‌لایت کردن و در پرانتز گذاشتن می‌تواند مفید باشد. استفاده از رنگ‌ها توصیه نمی‌شود، چون در زمان یادآوری، رنگ یادمان می‌آید نه متن!
